नगरची निर्भया आणि जातीचा चष्मा

निर्भया कोण?

अहमदनगर जिल्ह्यातील कर्जत तालुक्यातील कोपर्डीत माणूस म्हणवून घ्यावयास लाज वाटावी इतका भयानक बलात्कार एका अल्पवयीन मुलीवर करण्यात आला. बलात्कारानंतर नराधमांनी मुलीची निर्घृणपणे हत्या केली. 25 जून 2001 रोजी जन्मलेली निर्भया अवघ्या 15 वर्षांची होती. कर्जतमधील नूतन माध्यमिक महाविद्यालयात नववीच्या वर्गात निर्भया शिकत होती.

घटना काय आहे?

13 जुलै 2016. नेहमीसारखाच दिवस. निर्भया कुळधरणहून म्हणजे आपल्या शाळेतून घरी आली. घरी आल्यावर तिच्या आईने तिला आजोबांच्या घरातून मसाला आणायला सांगितले. 15 वर्षीय निर्भया सायकलने आजोबांच्या घरी गेली. मसाला घेऊन निर्भया आजोबांच्या घरातून निघाली. त्याचवेळी नराधम आजोबांच्या घरापाशी दबा धरुन बसले होते. निर्भया घरी परतत असताना नराधमांनी तिला अर्ध्या रस्त्यात गाठले आणि रस्त्याशेजारी माळरानावर नेऊन तिच्यावर पाशवी बलात्कार केला. इतका की माणूस म्हणून घेण्याचीही लाज वाटावी.

नराधमांनी ‘असा’ केला अत्याचार

नराधमांनी अत्याचार कसा केला, हे मुद्दाम इथे देतोय. याचं कारण तुम्हालाही कळेलं की, माणूस किती निच आणि विकृत दर्जाचा असू शकतो. नराधमांचं कृत्य वाचल्यावर तळपायाची आग मस्तकात जाते. दिसताक्षणी नराधमांवर गोळ्या झाडल्या पाहिजेत, असं वाटतं. इतकं भयानक कृत्य त्या नराधमांनी केलं आहे.

निर्भयावर सामूहिक बलात्कार करताना नराधमांनी तिच्या तोंडात बोळा भरला. तिचे दोन्ही हात-पाय बांधले. तिची मान पिरगळून उलटी केली. छातीसह संपूर्ण अंगावर चावे घेतले. डोक्याचे केस उपटले. अत्याचारानंतर नराधमांनी निर्भयाच्या गुप्तांगात लाकडाने माती भरली. त्यानंतर मृत निर्भयाचं प्रेत रस्त्याच्या पलिकडे फेकून दिलं.

त्यानंतर निर्भया घरी परतली नसल्याने तिची शोधाशोध सुरु झाली. रस्त्याच्या बाजूला लिंबाच्या झाडाखाली निर्भयाच्या काकांना निर्भया मृतावस्थेत पडलेली दिसली. त्यानंतर घटना उघडकीस आली.

घटनेचा सारा तपशील सांगण्यामागचं कारण काय?

या घटेचा सारा तपशील सांगण्याचं कारण तुम्हाला खरंतर समजलंच असेल. अंगात राग संचारलाय ना? तळपायाची आग होतेय ना? होणारच... कारण इतके पाशवी अत्याचार जनावरंही करत नसतील. नराधमांचं हे कृत्य सांगण्याचं हेच मुख्य कारण.

आवाज कुणी उठवला? समाजमाध्यमांनी की प्रसारमाध्यमांनी?

मी स्वत: समाजमाध्यमांवर बऱ्यापैकी सक्रीय असतो. शिवाय, माध्यमांमध्येही काम करतो. त्यामुळे या घटनेबाबत एक निश्चितपणे सांगू शकतो की, समाजमाध्यमं नसती, तर कदाचित नगरच्या निर्भयाचं हे प्रकरण समोर आलंच नसतं किंवा समोर येण्यास आणखी उशीर झाला असता. समाजमाध्यमांवरुन, मग ते फेसबुक असेल किंवा व्हॉट्सअप असेल, यांवरुन आवाज उठू लागला. त्यानंतरच प्रसारमाध्यमांनी प्रकरण लावून धरलं. आता यात प्रसारमाध्यमांची मी चूक काढणार नाही. कारण घटना कळल्याशिवाय, त्यावर बातमी कशी करणार? मात्र, पुन्हा हाच प्रश्न उपस्थित राहतो की, बारीक-सारीक गोष्टी सर्वात आधी कळणाऱ्या प्रसारमाध्यमांनी पाशवी अत्याचाराची नगरसारख्या मध्यवर्ती जिल्ह्यातील बातमी कळू नये? पण जेव्हा बातमी समोर आली, तेव्हा नक्कीच त्यावर प्रसारमाध्यमांनी आवाज उठवला. हेही डोळेझाक करुन चालणार नाही.

मात्र समाजमाध्यमांनी या प्रकरणाचा आवाज बुलंद करण्यासाठी मोठी भूमिका बजावली, हे नक्की. #नगरचीनिर्भया किंवा #कोपर्डी असे हॅशटॅग वापरुन फेसबुक, व्हॉट्सअप, ट्विटरवरुन आवाज उठू लागल्यानंतर प्रसारमाध्यमं आणि राजकीय नेत्यांनी गंभीरतेने या प्रकरणाकडे पाहावयास सुरुवात केली, हे सत्य आहे. त्यामुळे या प्रकरणात समाजमाध्यमांनी महत्त्वाची भूमिका बजावली आहे.

जातीय रंग दिला गेला आणि तो योग्य आहे का?

मी कदाचित वादग्रस्त किंवा मला ओळखणाऱ्यांना न पटण्यासारखं बोलत असेन, पण हे खरंय की, का जातीय रंग देऊ नये? निर्भया मराठा समाजातील असून, नराधम दलित आहेत. मग जातीय रंग का देऊ नये, असा प्रश्न उपस्थित होतो. याचं कारण, ज्यावेळी एखाद्या दलित माता-भगिनीवर अत्याचार होतो, त्यावेळी नराधम मराठा असेल, तर सरसकट मराठा समाजाला दोषी ठरवून मोकळे होतात. कारण तेव्हा एका दलित महिलेवर अत्याचार झालेला असतो, मग मराठा मुलीवर अत्याचार झाल्यावर, तो माणूस म्हणून बघण्याची जबरदस्ती का? आणि तुम्हाला जर खरंच असं वाटत असेल की, अशा विकृत घटनांकडे जातीच्या चष्म्यातून पाहू नये, तर हा नियम सर्वच घटनांना लावला गेला पाहिजे.

खर्डा घडतो, त्यावेली दलित मुलावर अत्याचार, असं म्हणायचं आणि कोपर्डीवेळी नराधमांना जात नसते, असं म्हणायचं, हा निव्वल सोईस्करवाद आहे. दुटप्पीपणा आहे. नराधमांना जात नसते, हे मलाही पटतं. पण मग ते सर्वच ठिकाणी लागू व्हायला हवं. आपापल्या सोईनुसार लावलेलं, कसं कुणी खपवून घेईल?

समाजमाध्यमांवरील मराठा तरुणं इतकी संतप्त का?

ज्यावेळी खर्डा-जवखेडा घडलं, त्यावेळी दलितावर अत्याचार असे म्हणत सरसकट मराठा समाजाला दोषी धरलं गेलं. शिवाय, मी फेसबुकवरही अनेक पोस्ट, कमेंट्स, फोटो असे पाहिलेत की, ज्यामध्ये लिहिलं गेलेलं की, मराठा समाज असाच अन्याय करणारा आहे. मात्र, त्यावेळी कित्येक दलितेतर लोक खर्डा-जवखेडा घटनांवर आवाज उठवत होते. तरीही सरसकट सर्वच मराठा समाजाला दोषी ठरवलं जात होते. अर्थात याला अपवाद होते. मात्र, अपवाद नगण्य होते. त्यामुळे आता समाजमाध्यमांवरील मराठा तरुण संतप्त झाल्याचे मला दिसतात. काही प्रमाणात ते योग्यही वाटतं. कारण सिलेक्टिव्हपणे वागायला नको. जातीच्या चष्म्यातून बघायचं असेल, तर सर्वच घटनांकडे जातीच्या चष्म्यातून बघा, अन्यथा कुठल्याच नको. मात्र, तसे होताना दिसत नाही.

जाती-पातीच्या चष्म्याबाबत मला काय वाटतं?

खरंतर जातीच्या चष्म्यातून पाहणं चूक ठरेल, असं म्हणणं मुर्खपणाचंच आहे. कारण जातीच्या द्वेषातूनही अनेक हत्याकांडं किंवा अशा घटना घडतात. पण सर्वच घटना अशा नसतात. काही वैयक्तिक वादातूनही असतात. मग अशावेळी आपण जातीच्या नावाखाली एखाद्या समाजाला दोषी ठरवतो. मराठा समाजाला अशाच प्रकारे बदनाम केले गेले, असे मी मुद्दाम म्हणतो. कारण जर मराठा अन्याय करणारेच आहेत, तर मग पानसरे, बी. जी. कोळसे-पाटील किंवा अन्य मराठा समाजिक कार्यकर्त्यांबद्दलही असा आरोप करणाऱ्यांनी आपलं तोंड उघडावं. सिलेक्टिव्ह बोलू नये आणि वागू नये. त्यामुळे एका क्षणी आपल्या साऱ्यांनाच हे ठरवावं लागेल की, जातीच्या पलिकडे जाऊन प्रत्येक घटनकडे पाहायचं की जातीच्या चष्म्यातूनच. अन्यथा, घटनेनुसार जात काढायची की नाही ते ठरत जाईल आणि त्याने जाती द्वेष वाढतच जाईल, हे आपण लक्षात घेतले पाहिजे.

सरतेशेवटी....

नगरच्या निर्भयावर पाशवी अत्याचार करणाऱ्यांवर आज ना उद्या कठोर कारवाई होईलच. तपास सुरु आहे. त्यांना फासावर लटकवावं, अशा प्रकारचा तपास झाला पाहिजे. त्यासाठी समाज म्हणून आपण सारे पाठपुरावा केलाच पाहिजे.

कुठल्याही घटनेकडे जातीच्या चष्म्यातून न पाहता, त्या त्या ठिकाणची ती घटना आहे, असं पाहिलं पाहिजे. नाहीतर खर्डातील दलित हत्याकांड आणि कोपर्डीत नुसतं हत्याकांड, हे दुटप्पी आहे. त्यामुळे जातीचे लेबल लावायचे नसतील, तर सर्वच ठिकाणी नको. एखाद्या घटनेला लावायचे आणि एखाद्या घटनेला नाही, हे चूक आहे.

टीप :मी काही विश्लेषक वगैरे नाही. किंवा कुणी मोठा पत्रकारही नाही. मिळालेल्या माहितीनुसार आणि समाजमाध्यमांवरील पोस्ट-कमेंट वाचून, प्रसारमाध्यमांतील बातम्या पाहून, याच समाजाचा एक प्रतिनिधी म्हणून मला जे वाटलं, ते लिहिलं. काही आक्षेप असतील, तर namdev.anjana@gmail.comया ईमेलवर कळवा. मी माझी भूमिका रिप्लाय करेन.