वाचनेबल 'पॉलिक्लिक'

पॉलिक्लिक...उण्यापुऱ्या ११० पानांचे पुस्तक. तीन विभागांमध्ये मिळून एकूण १४ लेख. सध्याच्या ट्वेंटी-ट्वेंटीच्या सुपरफास्ट वातावरणात वाचनेबल ठरेल, असे हे छोटेखानी पुस्तक आहे. पण त्यातील माहिती, आकडेवारी, नोंदी, अनुभव एक सुंदर दस्तऐवज आहे. त्यासाठी सर्वप्रथम सोनाली शिंदे या लेखिका-पत्रकार मैत्रिणीचे मनापासून अभिनंदन!

 

आधी म्हटल्याप्रमाणे तीन भागात पुस्तक विभागले आहे. 'उत्सव लोकशाहीचा', 'अण्णा ते मोदी व्हाया निर्भया' आणि 'सोशल मीडियाचे विश्वरूप दर्शन' अशा तीन भागात अनुक्रमे सात, तीन आणि चार लेख आहेत. प्रत्येक विभागाला अनुसरून योग्य विभागणी केलेली दिसते. ही झाली तांत्रिक माहिती. आता पुस्तकातील आशायाकडे वळूया. 

'सोचना तो पडेगा बॉस' या डायलॉगने या पुस्तकाचा शेवट होतो. पुस्तक वाचत असताना आणि वाचून पूर्ण झाल्यावर शेवटचा हा डायलॉग किती समर्पक आहे, हे लक्षात येतं.

निवडणूक आणि एकंदरीत राजकीय पटावर मध्यामांचा उगम, त्यांचा वाढता वापर ते अगदी हा राजकीय पट व्यापून टाकण्यापर्यंतचा प्रवास या पुस्तकातून लेखिकेने मांडला आहे. हे मांडत असताना स्वानुभव, त्यातून विश्लेषण, तसेच माध्यमांच्या अंगाने देशातील आणि परदेशातील प्रभावशाली आणि दखलपात्र घटनाही यात नोंदवल्या आहेत. त्यामुळे जसे पुस्तकाचे महत्व अधिक वाढते, तसे लेखिकेची संशोधक वृत्ती सुद्धा दिसते. 

'उत्सव लोकशाहीचा' या पहिल्या भागातील सातही लेख भारतातील निवडणुका आणि राजकीय प्रक्रिया यांच्यावर आधारित आहेत.

निवडणुका जाहीर होण्याआधीच माहौल, निवडणुका जाहीर झाल्यावर माध्यमांच्या नजरेतून हा लोकशाहीचा उत्सव आणि उत्साह, हे मांडत असताना लेखिका सोशल मीडिया चे या सगळ्या प्रक्रियेतील शिरकाव सांगते. त्यानंतर अशा आल्या वृत्तवाहिन्या या लेखात माध्यमांचा भारतातील आगमन, प्रवास मांडते. सर्वसामान्य माणसांचे हक्क, अधिकार सांगताना, या माध्यमांचे कसे लोकशाहीकरण झाले, हेही लेखिका सांगते. 

पहिल्या भागात लेखिकेची संशोधक वृत्ती प्रकर्षाने जाणवते. माहितीचा ऐवज देत असताना, तारीख, साल, आकडेवारी यांचा लेखाजोखा आपले ज्ञान वाढवण्यास प्रचंड उपयुक्त ठरेल, असे आहे. भारत प्रजासत्ताक झाल्यानंतर आजवरचा निवडणुका आणि त्यातील माध्यमांचा वापर हा वर्षगणिक मांडलेला लेखाजोखा अत्यंत कौतुकास्पद आहे. यातल्या काही लेखात मूळ मथळ्याशी लिंक तुटलेली दिसते. पण माहिती, आकडेवारीने तुडुंब भरलेल्या लेखांमुळे तेवढी कमतरता मोडीत काढतात.

भारत स्वातंत्र्य झाल्यापासून आजवरच्या निवडणुकांचा इतिहास थोडक्यात मांडताना लेखिकेनी प्रत्येक निवडणुकीचे वैशिष्ट्य सांगितले आहेत. ती सारी वैशिष्ट्य इंटरेस्टिंग आहेत. म्हणजे, स्वतंत्र भारताची पहिली निवडणूक 4 ते 5 महिने चालली, ही बाब असो वा रामायण मालिकेतील सीतेने जशी लोकसभा निवडणूक लढून जिंकली, तशीच रावणानेही जिंकली. अशा महत्त्वाच्या घटना यात नोंदवल्या आहेत. पहिल्या निवडणुकीपासून आतापर्यंत भारतीय निवडणुकीच्या प्रवासाचा सारा पट मोजक्या शब्दात लेखिकेने मांडला आहे.

दुसऱ्या भागात केस स्टडी टाईप लेख असले, तरी त्यातील लेखात लेखिकेचे पत्रकार असणे ठळकपणे दिसते. अण्णा हजारे आंदोलन, निर्भया केस, मोदींचा उगम या तीन गोष्टींचा पट मांडताना, लेखिकेने माध्यमांच्या अंगाने तिन्ही गोष्टी पडतळल्या आहेत. या तिन्ही लेखात विशेष माहिती नसली, तरी लेखिकेचा व्ह्यू कळून येतो. 

तिसऱ्या आणि शेवटच्या भागात लेखिकेने माध्यम हाच लेखांचा गाभा ठेवून जागतिक स्तरावरील उदाहरणे सांगितली आहेत. अरब स्प्रिंग, अमेरिकन राष्ट्राध्यक्ष निवडणूक ही त्यातील दोन महत्त्वाची उदाहरणे. अरब स्प्रिंग वर लिहिलेला लेख विशेष वाचनीय आहे. माध्यमांचा कसा वापर या मध्या आशियातील क्रांत्यांसाठी झाला, याचा लेखाजोखा यात आहे. यातील अरब स्प्रिंगवरील लेख वाचताना जसे आपण तल्लीन होत जातो, तेवढाच इंटरेस्टिंग लेख ओबामा यांच्या उदयावरील आहे.

तिसऱ्या भागातील शेवटचे दोन लेख जागतिक स्तराशी तसे संबंधित नाहीत. मात्र दोन्ही लेख जाता जाता जे डोस वाचकांना पाजले पाहिजे, विशेषतः आजच्या काळातील वाचकांना, ते नेमकेपणानं पाजले आहेत. विशेषतः शेवटच्या लेखात विचार करण्याजोगी मांडणी आहे. मत तुमचं, मेंदू कुणाचा? असा या शेवटच्या लेखाचे नाव आहे. 

सुरुवातीला म्हटल्याप्रमाणे, माध्यम हा केंद्रबिंदू ठेवून पुस्तकाची गुंफण आहे. भारतातील राजकीय वातावरण, निवडणुका, महत्वच्या घटना, जगातील क्रांतिकारी घटना इत्यादींचा धावता आढावा आणि प्रसंगी सखोल माहिती, आकडेवारी या पुस्तकात वाचायला मिळते. 

माध्यामांनी कसा हा भोवताल हळूहळू व्यापून टाकला आहे, याचे चित्र डोळ्यासमोर उभे राहते. या भोवतालाचे बरे वाईट पडसाद आहेत. काही या पुस्तकात उल्लेख केले आहेत. बाकी पुस्तक वाचताना आपल्या आपसूक लक्षात येतात.

कुठेही एकांगी न होता, तस्थपणे आपल्याकडील अनुभव, माहिती, आकडेवारी इत्यादी वाचकांच्या हाती लेखिकेने सोपवले आहे. लेखिकेचे हे पहिले पुस्तक आहे. त्यामुळं काही बारीक सारीक गोष्टी माफ होतात. म्हणजे, काही लेख घाईने संपवले गेल्यासारखे वाटते. त्यात अजून लिहिता आले असते, असेही वाटून जाते. किंवा उदाहरणे कमी पडतात, प्रसंग आणि व्यक्तिमत्व आणखी फुलवता आले असते, असेही वाटले. पण फार न लांबवता थोडक्यात मोजके आणि नेमके मांडण्याचा यशस्वी प्रयत्न लेखिकेने केला आहे. हा प्रयत्न कौतुकास्पद आणि स्तुत्य आहे. सोनाली शिंदे या लेखिका-पत्रकार मैत्रिणीस पुढील वाटचालीसाठी खूप साऱ्या शुभेच्छा!!

नामदेव अंजना - namdevanjana.com