हेमिंग्वेचं फॉकनरला सणसणीत उत्तर

काही लेखक उगाच किचकट वगैरे लिहितात, असं एक वाचक म्हणून माझं मत आहे. असं किचकट लेखन वाचल्याने वाचक पार गोंधळू जातात. अनेकदा तरअसे होते की, लेखक वाचकाला गृहित धरतो. अॅक्चुअली तसं न करता, आपलं लेखन सर्वसमावेशक असायला हवं. 'बिटविन द लाईन्सच्या फंदात न पडता, जसं आहे तसं लिहावं. कारण या तथाकथित 'बिटविन द लाईन्स' सगळ्यांनाच कळतात, अशातला भाग नाही.

अगदी मराठीतलं उदाहरण घेऊन बोलायचं झाल्यास, अनिल अवचट किंवा आसाराम लोमटे वगैरे लेखकांसारखं लिहावं. जे ओठात, तेच शब्दात. फार वेडीवाकडी वळणं नाहीत किंवा उगाच नको असलेल्या तांत्रिक शब्दांची गुंफण नाही. साधं-सोपं लेखन. वाचकांनाही ते आवडतं. तर दुसरीकडे विलास सारंग. तसं मी नेहमीच सांगतो की, विलास सारंग माझे वन ऑफ दी फेव्हरेट लेखक. सारंगांचं बहुतेक लेखन वाचलंय. मॅनहोलमधला माणूस असो किंवा त्यांच्या कविता वगैरे. सर्वच. पण मला सारंगांचं लेखन प्रचंड किचकट वाटतं. त्यांचं लेखन समजणारा एक वेगळा वाचकवर्ग असावा, असं सारखं वाटतं.

याचा परिणाम असा होतो की, एखादं किचकट पुस्तक एखाद्या नव्यानेच पुस्तकं वाचायला सुरुवात केलेल्या वाचकाच्या हाती पडलं, तर वाचनापासून दूर होण्याची शक्यता असते. कारण असे अनेकजण भेटतात, ज्यांची प्रतिक्रिया असते, "एकदा वाचायला घेतलेलं रे ते अमुकू-तमुकू पुस्तक. कसं बकवास रे. कंटाळा आला. मग कधी काही वाचलंच नाही.". त्यामुळे जितक्या सोप्या पद्धतीने लिहिता येईल तितक्या सोप्या पद्धतीने लिहायला हवं.

असंच वेबवर बागडत असताना अर्नेस्ट हेमिंग्वे (1899 ते1961) आणि विल्यम फॉकनर (1897 ते 1962) यांचा संवाद सापडला. किचकट, न कळणारी लेखनशैली वगैरे मुद्द्याशी संबंधितच दोघांमधील हा प्रसिद्ध संवाद आहे

तसं हेमिंग्वे आणि फॉकनर हे समकालीन लेखक. विशेष म्हणजे दोघेही पुलित्झर आणि नोबेल अशा जगप्रसिद्ध-प्रतिष्ठित पुरस्कारांचे मानकरी. 1949 साली विल्यम फॉकनरला साहित्याचं नोबेल, तर 1954 ला हेमिंग्वेला साहित्यचं नोबेल मिळालं. आणि अशाच चार-पाच वर्षांच्या अंतराने पुलित्झरही दोघांना मिळालं. त्यात फॉकनरचा दोनदा पुलित्झरने सन्मान झाला. तरीही मला हेमिंग्वे ग्रेटच वाटतो. अर्थात, त्यामागे त्याच्या लेखनासोबत त्याचं आयुष्यही कारणीभूत आहे. अत्यंत स्व‍च्छंदी आणि दिलखुलास माणूस.

विषयांतर नको.. हेमिंग्वेबद्दल पुन्हा कधीतरी लिहीन. त्यांचं आयुष्य भारीय. पण आता मुद्द्याकडे येऊ या. तर हेमिंग्वे कसा अगदी साधं सरळ सोप्या भाषेत लिहायचा. त्याच्या लेखनात फार तांत्रिक आणि न समजणारी भाषा नसायची. त्यावरुन फाॅकनरने खिल्ली उडवणारं एक विधान केलं आणि त्याला अत्यंत हजरजबाबीपणे हेमिंग्वेने उत्तर दिलं.

तर हेमिंग्वेच्या लेखनाबद्दल बोलताना फॉकनर एकदा म्हणाला, "हेमिंग्वेच्या लिखाणातल्या एखाद्या शब्दाचा अर्थ पाहण्यासाठीसुद्धा कुणाला शब्दकोष पाहावा लागला असेल असे ऐकले नाही. सगळे लिखाण सरळसोपे. अगदी बाळबोध हो."

फाॅकनरच्या या विधानाला उत्तर देताना हेमिंग्वे म्हणाला, "बिच्चारा फॉकनर ! मोठमोठे बोजड शब्द वापरल्यामुळे त्यातल्या भावना तीव्र होतात असे त्याला खरेच वाटते की काय?"

दोन नोबेल विजेत्या लेखकांच्या या एकमेकांना उद्देशून प्रतिक्रिया. हेमिंग्वेचं म्हणणं अगदी खरंय. बोजड शब्द वापरल्याने आपल्या लेखनाला वजन प्राप्त होतं, असं मुळीच नाहीय. जितकं सोपं लिहाल, तितकं ते अधिक प्रभावीपणे वाचकांपर्यंत पोहोचतं. तसं मराठी साहित्यात सोप्या पद्धतीने लिहिणाऱ्यांची कमी नाही. पण तरीही असेही होते-आहेत की ज्यांचं लेखन दोनदा-तीनदा वाचल्याशिवाय कळत नाही. असो. हेमिंग्वे आणि फॉकनरचा हा किस्सा एकेठिकाणी वाचनात आला, त्यावरुन थोडं लिहावं वाटलं.