बबाक अन्वारीची 'टू प्लस टू इज इक्वल टू फाईव्ह' ही अप्रतिम शॉर्ट फिल्म पाहिली. मोजून आठ मिनिटांची शॉर्ट फिल्म. वास्तवाला कट टू कट रिलेट करणारी. किंवा असं म्हणूया, कट्टरतावादी, वर्चस्ववादी आणि हुकुमशाही व्यवस्थांच्या पाऊलखुणांचा नेमका वेध घेण्याचा यशस्वी प्रयत्न या शॉर्ट फिल्ममध्ये केला आहे.
आठ मिनिटांच्या शॉर्ट फिल्मची सुरुवात 10 व्या सेकंदाला एका ब्लँक फळ्याला कॅमेरा झूम आऊट करत होते आणि 6 मिनिट 42 व्या सेकंदाला विचारांचं चक्र सुरु करणारा एक डार्क ब्लॅक स्क्रीन येऊन शॉर्ट फिल्म संपते.
ही इराणी शॉर्ट फिल्म असून, पारसी भाषेतील संवाद आहेत. मात्र संपूर्ण शॉर्ट फिल्मला इंग्रजी सबटायटल्स आहेत. अर्थात, सबटायटल्स नसते, तरी फिल्म समजू शकते, इतके ताकदवान दृश्य आहेत. मी पहिल्यांदा सबटायटल्स न वाचता पाहिली, नंतर काही एका ठिकाणचे संवाद समजणे गरजेचे होते म्हणून पुन्हा पाहिली.
एका शाळेच्या एका वर्गातील चार भिंतीत फिल्मचं कथानक आहे. एका गणिताभोवती संपूर्ण कथानक फिरतं. इतकं साधं असलं, तरी त्यामागील अर्थ नि संदेश क्रांतिकारी आहे.
संपूर्ण फिल्ममध्ये कुठेही कुठल्यादी देश किंवा प्रदेशाचा उल्लेख नाही, कुठल्याही कॅरेक्टरचं नाव नाही. ते नसणं किती महत्त्वाचं आहे, हे शॉर्ट फिल्म पूर्ण पाहिल्यावर कळून चुकतं. कारण या शॉर्ट फिल्मचा संदेश हा तमाम जगातील कट्टरतावादी आणि हुकुमशाही प्रवृत्तींना उद्देशून असल्याचे लक्षात येते.
एक एक्स्प्रेशनलेस शिक्षक, जो मुलांना 2 + 2 = 5 असे शिकवू पाहतो. अर्थात, त्याला तशा हेडमास्टरच्या सूचना असतात. या सूचनाही फिल्मच्या सुरुवातीला आहेत. विद्यार्थ्यांची कुजबूज सुरु होते. कारण दोन अधिक दोन चार होतात, मग पाच कसे? मात्र, मी जसे शिकवेन, तसेच बोलायचे, लिहायचे आणि तेच खरे, या आवेशात शिक्षक विद्यार्थ्यांना दरडावतो.
शिक्षक 2 + 2 = 5 असे त्याच्या मागोमाग म्हणायला सांगतो. मात्र समोरील एका विद्यार्थ्याला ते पटत नाही, तो उभा राहतो. शिक्षकाला आव्हान देतो. त्यावेळी आपल्या आजूबाजूच्या समाजाचे प्रतिकात्मक प्रतिनिधित्व करणारे दोन विद्यार्थी त्याला गप्प करण्याचा प्रयत्न करतात आणि आगामी परिणाम काय असतील, हेही सांगतात. मात्र तो विद्यार्थी खरेपणावर ठाम राहतो. त्याची परिणिती त्याची हत्या केली जाते. शिक्षकांच्या समोर.
त्यानंतर शिक्षक पुन्हा 2 + 2 = 5 हे फळ्यावर लिहून विद्यार्थ्यांना आपापल्या वहीत लिहायला सांगतात. समोरील बाकीचे विद्यार्थी बिथरलेले असतात. शिक्षकांनी सांगितले तसे लिहिले नाही, तर आपलीही हत्या होईल, या भितीने ते लिहू लागतात. मात्र शेवटच्या बेन्चवरील एक विद्यार्थी (या पोस्टला ज्याचा स्क्रीनशॉट अटॅच केला आहे.) असतो, तो 2 + 2 = 5 लिहितो, मग विचार करतो आणि 5 खोडतो आणि तिथे 4 करतो. खरंतर ते अत्यंत धाडसाचं असतं. त्यानंतर एक धडकी भरवणारा ब्लॅक डार्क येतो आणि फिल्म संपते.
खरंतर 'फिल्म संपते' म्हणणे चूक ठरेल. तिथून खऱ्या अर्थाने आपले विचार सुरु होता. 6 ते 7 मिनिटांच्या कालावधीत किती नेमकी स्थिती मांडली आहे. विशेषत: हुकुमशाही प्रवृत्तीच्या मानसिकता कशाप्रकारे आपले विचार(?) इतरांवर थोपवू पाहतात, किंवा आम्ही म्हणून तेच खरे, हे दाखवण्याच प्रयत्न यातून केला आहे. त्याचवेळी, अशा दहशतीच्या स्थितीतही बंडखोरी करणारे आणि व्यवस्थेला आव्हान देत सत्याच्या बाजूने ठामपणे उभे राहणारेही असतात, हेही यातून दाखवले आहे. यासाठी दिग्दर्शकाने ज्या प्रतिकांचा वापर केला आहे, तो अप्रतिम आहे.
मला फिल्म किंवा नाटकाबद्दल नीटसं लिहिता येत नाही. तसा कधी प्रयत्न केला नाही. पण पहिल्यांदा शॉर्ट फिल्मबद्दल लिहिण्याचा प्रयत्न केलाय. असो. तुम्ही ही शॉर्ट फिल्म नक्की पाहा. इथे लिंक देतो आहे - https://www.youtube.com/watch?v=PtkER-BhXzQ
नामदेव अंजना
No comments:
Post a Comment