दिग्गजांच्या अनुभवांचा संच : उतरतात त्या आठवणी

तुमच्या आठवणी तुम्हाला खूप काही शिकवणाऱ्या असतात. मग थोरा-मोठ्यांच्या, ज्यांनी समाजमनावर आपली वेगळी छाप पाडली हे, ज्यांनी सार्वजनिक आयुष्यात आपली वेगळी ओळख निर्माण केली आहे, अशा दिग्गजांच्या आठवणी किती मोलाच्या आणि महत्त्वाच्या असू शकतात, हे वेगळं सांगण्याची गरज नाही. असाच अनुभवांचा संच म्हणजे “उरतात त्या आठवणी”

आठवणी खऱ्या बोलतात. आठवणी कधीच फसवत नाहीत. त्या तुम्हाला तुमच्या खऱ्या आयुष्याची सफर घडवतात. मुळात त्यांना खोटं बोलताच येत नाही. शिवाय, आठवणी कधीच वैयक्तिक नसतात. माणसं आठवणींना ‘वैयक्तिक’ चौकटीत डांबून ठेवतात. त्यांना मोकळा श्वास देत नाहीत. तो देणं गरजेचं आहे. कारण आठवणी या अनुभवांचं संच असतात. अनुभवांचं एकत्रिकरण म्हणजेच आठवणी. मग अनुभव इतरांपर्यंत पोहोचलेच पाहिजेत... अशाच प्रकारे थोरा-मोठ्यांच्या अनुभवांच्या आठवणी या पुस्तकातून वाचकांपर्यंत पोहोचवण्याचा प्रयत्न अरुण शेवते सरांनी केला आहे. हे पुस्तक ‘ऋतूरंग’ दिवाळी अंकातील अनुभवाधारित लेखांचा संग्रह आहे.

मेहरुनिस्सा दलवाई यांचं हमीदभाईंवरील ‘अंतर’, दया पवार यांचा ‘बलुत्यातील रिकामी जागा’, मंगला नारळीकरांचा ‘उरतात त्या आठवणी’ हे तीन लेख वाचण्यासाठी हे पुस्तक खरेदी केलं होतं. पुस्तक वाचताना अर्थात हे तीन लेख पहिल्यांदा वाचून काढले. कारण या तीनही लेखांबद्दल प्रचंड उत्सुकता लागून राहिली होती. उत्सुकतेची अपेक्षा या तिन्ही लेखांनी शंभर टक्के पूर्ण केलीच. मात्र त्यानंतर मग उर्वरित लेख वाचण्यास सुरुवात केली आणि या तीन लेखांसह इतर लेखांसह अखंड पुस्तकच किती महत्त्वाचं कळू लागलं. यशवंतराव गडाख यांचा लेख...त्यानंतर मल्लिका अमरशेख यांचा ‘गिनीपिग’, शांता शेळकेंचा ‘गप्पा आणि गप्पा’, मे. पुं. रेगेंचा ‘प्रतिबिंब’, सरोजिनी वैद्यंचा ‘मळभ आणि उन्ह’, सुलोचना यांचा ‘शूटिंग’ इत्यादी लेखही अत्यंत वाचनीय तर आहेतच, शिवाय पुस्तक संग्रही ठेवण्यासारखं आहे.

‘थोरा-मोठ्यांचं ऐकत जा, चार ज्ञानाचे शब्द ते सांगतात’, असे लहाणपणापासून आजीकडून ऐकत आलोय. नंतरच्या काळात आत्मकथा, चरित्रपर लेखन वाचत असताना, ते खरंही ठरलं. मोठ्यांचे अनुभव आपल्याला खूप काही शिकवतात. जगण्याला नवे परिमाण ठरवून देतात, नवी ऊर्जा देतात, ध्येयं गाठण्यासाठी आत्मविश्वास निर्माण करतात. अरुण शेवतेंनी संपादित केलेलं ‘उरतात त्या आठवणी’ पुस्तक आपल्याला या सर्व गोष्टींसह जगण्याची उमेद देतं. या पुस्तकात लिहिणाऱ्या प्रत्येक दिग्गजाचे अनुभव आपल्या जगण्याला नवी उमेद देतं. एका क्षणी त्यांचे अनुभव आपणही अनुभवतो किंवा त्या आठवणींचे आपणी हळूच भाग होऊन जातो.

निवडक पण तितकेच महत्त्वाचे लेख एकाच पुस्तकाच्या रुपाने आमच्यापर्यंत पोहोचवल्याबद्दल अरुण शेवते सरांचे विशेष आभार. मित्रहो, वेळ मिळाल्यास, जमल्यास, हे पुस्तक एकदा नक्की वाचा.

बब्या....

बब्याचं घर

परवा गावी गेलो तेव्हा बब्याचं घर बंद दिसलं. घराला टाळं होत. बाजूला चौकशी केली, तर कळलं बब्या आता फार घरी राहत नाही. इकडे तिकडे फिरतच असतो. बायकोशी भांडण आणि दारुच्या धंद्यातील चढउतार त्याला आता सहन न होण्याएवढे वाढलेत. तो अस्वस्थ असतो. निराश वगैरे. बब्याचा धंदा वाईटच. पण तरीही तो माणूस म्हणून भारी होता. मदतीला धावून येणारा.

बब्या... रखरखत्या उन्हाने काळाकुट्ट झालेला साडे सहा फुटी 45 वर्षांचं आडदांड शरीर, ढेरपोट्या बोंगा, मधोमध टक्कल आणि उरल्या डोक्यावर पांढरे पडत चाललेले बारीक केस, हाफ पँट घालून, शर्ट न घालता तो एका खांद्यावर टाकलेला आणि दुसऱ्या खांद्यावर 15-20 लिटरचा दारुचा ड्रम उचलून रस्त्याने नेपोलियन बोनापार्ट असल्यागत राजावाणी पावलं टाकत चालायचा..... बब्या म्हटल्यावर त्याचं हेच रुप माझ्या डोळ्यासमोर येतं.

पंचक्रोशीतील आदिवासी पाड्यांवर दारु पाडली जायची. आजही लपून-छपून पाडली जातेच. पण तेव्हा सर्रास उघडपणे धंदा सुरु होता. बब्या या पाड्यांवरुन दारु विकत आणून आपल्या घरी ठेवायचा आणि तिथून विक्री करायचा. पंचक्रोशीतील तमाम म्हातारे बब्याचा घर गाठल्याशिवाय घरी परतायचे नाहीत. बब्या उधारी ठेवायचा, त्यामुळे मजुरी न मिळालेलेही त्याच्या घरी रांगा लावायचे. एक पेग मारला की रातच्याला चांगली झोप येते, म्हणून बब्याच्या उंबरठ्याला पाया पडल्याशिवाय कुणीच पुढे सरकायचा नाही. बब्याचं घरही गावाच्या बाहेर, त्यामुळे तसा कुणी पाहिल, ही चिंताही नसायाची. कधीही तोंडातून चकार न काढणारे गावातील म्हातारे, बब्याच्या दारुमुळे फडाफडा बोलताना पाहिलेत.

शाळेतून घरी जाताना बब्या कायम रस्त्याला दिसायचा. बब्या आडदंड शरीर असणारा असला, तरी गाडीच्या आवाजाला प्रचंड घाबरायचा. गाडीचा आवाज आला की, त्याला वाटे पोलीसच आले. पोलीस आले की बब्याला ठाण्यात घेऊन जात. बब्या दारुचा धंदा करतो, हे पंचक्रोशीला माहित होतं, अगदी पोलिसांनाही. पण त्यांनी कधी त्याला बंदी आणली नाही. बंदी का आणली नाही, ते माहित नाही. पण पोलीस बहुधा पैसे घेऊन गप्प बसत असावेत.

तर बब्या आम्हाला शाळेच्या वाटेवर भेटायाचा. रस्ता जंगलातून जातो, त्यामुळे कोणतीही गाडी दूरवर असली, तरी आवाज यायचा. असा काही आवाज आला की, बब्या खांद्यावरील ड्रम बाजूच्या करवंदाच्या जाळीत ठेवायचा आणि त्यावर पाला-पाचोळा टाकून लपवायचा. मग खांद्यावर टाकलेला शर्ट अंगात घालून, अगदी शेठजीसारखा चालत सुटायचा. क्वचितच कधीतरी पोलिसांची गाडी असायची. येणारी गाडी पोलिसांची नाही, हे कळल्यावर बब्या करवंदीच्या जाळीतून दारुचा ड्रम काढून पुन्हा घराच्या दिशेने कूच करायचा. त्याची ही कसरत रोजचीच.

आपण करत असलेला धंदा बेकायदेशीर आहे, हे त्यालाही माहित होतं. पण लोक दारु पितात म्हणून मी विकतो. मी दारु विक्री बंद केली, तर दुसरा कुणीतरी चालू करेलच ना, असे म्हणत तो आपला धंदा सुरु ठेवयचा.

परवा गावी गेलो तेव्हा बब्याचं घरं बंद दिसलं. बब्या आता कुठे असतो, माहित नाही. पण याआधीही गेलो होतो, तेव्हाही तो मला कुठे दिसला नाही. अर्थात मी काही दारु पिण्यासाठी गेलो नव्हतो, पण जाता-जाता त्याला हाक मारण्याची सवय होती. आता गेलो की घराला टाळंच दिसतं, त्यामुळे तीन-चार वेळा जाऊनही बब्याला हाकही मारता आली नाही.

येणा-जाणाऱ्याला घराच्या वाऱ्हांड्यात बसण्यासाठी जागा आणि त्याच्यासमोर थंडगार पाण्याचा पेला तो कायम ठेवत असे. बब्या माणूस म्हणून कायम ग्रेट होता आणि आहे.

गावी गेलो तेव्हा, त्याच्या घराला लावलेलं टाळं आणि त्या टाळ्यावर चढलेली गंज पाहिल्यावर उगाच बब्याच्या आठवणी डोळ्यासमोरुन सरकू लागल्या.

आता पोलिसांनी दारुच्या धंद्यावर कठोर कारवाई सुरु केलीय. पहिल्यासारखं पोलिस चिरीमिरी घेऊन गप्प बसत नाहीत. बहुधा त्यामुळे बब्या आता दुसऱ्या व्यावसायाच्या मागे लागला असावा.