राजकारणात सक्रिय होण्याचे कोणतेही संकेत राजीव यांनी इंदिरा यांच्या मृत्यूआधी दिले नव्हते. त्यामुळे इंदिरा यांची हत्या झाली आणि पक्षीय दबावाला बळी पडत म्हणा किंवा आणखी काही, राजीव राजकारणात आले. ते आले, रुळले आणि देशाला सर्वोत्तम बनवण्यासाठी प्रयत्न सुद्धा केले. ते प्रयत्न अर्ध्यात राहिले. काळाने त्यांना जगू दिले नाही.
राजीव यांच्याबद्दल केवळ ऐकून होतो. लिटरली फक्त ऐकून. आपण जसे रामायण, महाभारत केवळ ऐकून असतो ना तसेच. कधीच पूर्ण माहितीपट किंवा एखादे पुस्तक वाचले नव्हते. शाळेत किंवा नंतर मोठ्यांकडून राजीव यांच्याबद्दल ऐकले, एवढीच काय ती माहिती.
पंडित नेहरू यांचा नातू आणि इंदिरा गांधी यांचा मुलगा हीच ओळख किती मोठी...मग कशाला हवं आणखी वाचायला? असा साहजिक प्रश्न अनेकांसारखा माझ्याही मनात होता. झालेही तसेच. मी राजीव यांचे एकाही चरित्र वाचले नव्हते. अद्याप नाही.
राजीव यांच्याबद्दल सर्वप्रथम काय वाचले असेन, तर थेट त्यांच्या हत्येचा शोध घेणाऱ्या आयपीएस डी आर कार्तिकेयन आणि आयपीएस राधाविनोद राजू यांनी लिहिलेले 'शोध राजीव गांधी हत्येचा' हे पुस्तक.
एखाद्या माणसाचा जीवनप्रवास आधी न वाचता थेट हत्येच्या शोधाचा प्रवास वाचला. जेव्हा हे पुस्तक वाचले तेव्हा हादरे बसले होते. कसलं भयंकर कटकारस्थान रचून राजीव यांची नियोजित हत्या केली गेली. प्रभाकरन शिवरासान, नलिनी, धानु, शुभा, पायस इत्यादी कित्येक नावांनी भांबावून सोडलं.
राजीव यांची हत्या एलटीटीई या दहशतवादी संघटनेने केली, हे पुस्तकाच्या दहाव्या - बाराव्या पानापासून लेखक कार्तिकेयन सांगत राहतात. ते वारंवार हेच का सांगत राहतात, याची शंका मलाही आली. पण कदाचित राजीव हत्येचे केंद्र तेच असावे, म्हणून असेल, असेच गृहीत धरले.
ऐन निवडणुकीत राजीव यांची हत्या झाली. १९९१ सली २१ मे रोजी. निवडणूक जिंकून राजीव पुन्हा सत्तेत येतील आणि आपल्या ध्येयाला अडथळे निर्माण होतील, असे समजून प्रभाकरन आणि त्याच्या एलटीटीई या संघटनेने राजीव यांना नियोजित कट रचून संपवले. असे एकूण या पुस्तकात सांगितले आहे. तसे अनेक संदर्भ आणि दुवे सुद्धा दिले आहेत. तपासाची एक विशिष्ट प्रक्रिया पुस्तकात आहे. मात्र तरी अनेक प्रश्न. अनुत्तरित राहतात.
इतर अनेक आरोपी गळ्यात अडकवलेली गोळी खाऊन आत्महत्या करतात, शिवरासनच कसा बंदुकीच्या गोळीने मारला जातो, इथपासून ते डी आर कार्तिकेयन अख्ख्या पुस्तकभर राजीव हत्येचे दुसरे कुठलेच कारण तपासून पाहत नाहीत, त्यांचा रोख केवळ एलटीटीई राहिला आहे. श्रीलंका करार आणि शंतीसेनेच्या पार्श्वभूमीवर त्यांचा रोख योग्य असला, तरी इतर शक्यता त्यांनी तपासून पहिल्याच नाही का? काहीसे प्रश्नात बुडवून टाकणारे हे पुस्तक आहे.
हे पुस्तक वाचून झाले आणि काही दिवसांच्या अंतराने 'राजीव गांधी हत्या... एक अंतर्गत कट?' हे फराझ अहमद या क्राईम रिपोर्टरचे पुस्तक हाती लागले. धडाधड वाचत गेलो आणि त्याचं वेगाने हादरे सोसत गेलो. पहिल्या पानापासून हादरे, धक्के, खळबळजनक दावे.
विशेष म्हणजे, राजीव हत्येच्या तपासाचे प्रमुख आयपीएस डी आर कार्तिकेयन यांच्या पुस्तकातील दावे सुद्धा खोडून काढण्याचा प्रयत्न फराझ अहमद यांनी केला आहे. त्यापुढे चंद्रशेखर, पी व्ही नरसिंहराव यांची नावं येतात आणि जागच्या जागी उडायला होतं. इतके धक्के. या पुस्तकाबद्दल अधिक सांगणार नाही. ते तुम्हीच वाचा. कारण अधिक खोलवर कळेल. मी अर्ध्यात सांगून, पुस्तक वाचण्याची तुमची ओढ कमी होईल.
फराझ अहमद यांनी उपस्थित केलेल्या सर्वच प्रश्नांना ठोस संदर्भ नसले, तरी त्यांनी उपस्थित केलेलं प्रश्न, सांगितलेली स्थिती, मांडलेला क्रम आपल्याला चक्रावून टाकतो आणि अनेक ठिकाणी आपणही राजीव हत्येबाबत आणि पुढील तपासाबाबत सुद्धा साशंक होत जातो. राजीव हत्येच्या तपासाचे पुस्तक वाचल्यानंतर आठवणीने हेही पुस्तक न विसरता वाचा.
बाकी काही असो... राजीव यांच्या सारखा दूरदृष्टी असलेल्या उमद्या नेत्याला आणि तंत्रज्ञानसंपन्न आधुनिक भारताचे स्वप्न पाहणाऱ्या तरुण नेतृत्वाला भारत मुकला हे खरंय. राजीव असते, तर आजची भारतीय प्रगतीची शिखरे वेगळी असती, हे वेगळे सांगायला नको. आणि अर्थात, राजकीय चित्र सुद्धा वेगळे असते.
नामदेव अंजना
