कथा : आभ्या आणि त्याची तडफडणारी आय!

तो आभ्यासारखा वाटला म्हणून मी वळून पाहिलं. खात्री झाली नाही म्हणून पुढे चालू लागलो. पुन्हा मनात आलं, हा आभ्याच असावा. म्हणून पुन्हा वळून पाहिलं...दोन पावलं चाललो. परत पाहिलं. अखेर मागे फिरलोच.

त्या इसमाच्या जवळ गेलो. आणि म्हणालो, “मी तुम्हाला कुठेतरी भेटलोय.”
तो इसम चक्क “नाही” म्हणाला.
ओळखीचा नसला तरी थोड्या वेगळ्या प्रतिक्रियेची अपेक्षा होती. म्हणजे, ‘कुठे भेटलोय आपण?” किंवा “सॉरी, मी ओळखलं नाही तुम्हाला” अशी जनरली येणारी प्रतिक्रिया येईल, असं वाटलं होतं... पण तो चक्क “नाही” म्हणाला.

मग मीच म्हटलं, “मी ज्ञानेश्वर फणसाळकर”
त्याचा चेहराच बदलला. मी ओळखीचा आहे, अशा एक्स्प्रेशन्सनी तो माझ्याकडे पाहू लागला. तो काही बोलणार एवढ्यात मी पुढे म्हटलं' “तू आभ्या ना?”
तो- काय ज्ञान्या आहेस कुठे?
मी- च्याआयला हा प्रश्न मी तुला विचारायला हवा होता. साला तुच मला विचारतो आहेस.
तो- अरे कुठे नाय.. असतोय इकडचे.

त्याला म्हटलं चल त्या टपरीवर चहा पिता पिता बोलू. खरंतर तो घाईत होता. पण तो माझ्यासमोर काही बोलला नाही. चेहऱ्यावर लवकर निघायचंय अशा एक्स्प्रेशन्स होत्या. मात्र, मी मुद्दाम त्याला थांबवलं. रस्ता ओलांडून वडाच्या झाडाखालच्या टपरीपाशी गेलो. दोन गरमागरम कटिंगसोबत आमच्या पुन्हा गप्पा सुरु झाल्या.

-1-

आभ्या आज लय दिवसांनी भेटला होता. शाळा संपून आता जवळपास 6 वर्षे झाली. सर्वजण मुंबईतल्या गर्दीत आपापलं अस्तित्व शोधण्यात मग्न होतो... एवढे की, कधी कुणाला भेटलोच नाही. कधी एखादा वर्गमित्र भेटतो..पण तेही घाईघाईत. परवा रावल्या भेटला होता दादर स्टेशनला... दोन मिनिटं होत नाही तर म्हणे, “विरार फास्ट आहे. निघतो. नंतर मरणाची गर्दी होते.”

...तर आभ्या गेल्या ५-६ वर्षात कधीच भेटला नव्हता. कधी भेटला तर त्याला धारेवरच धरणार होतो. तसं ठरवलंच होतो. आभ्याबद्दल गावी जे काही ऐकलंय, त्यावर विश्वासच बसेना. आभ्या असे करेल, असं वाटलं नव्हतं. त्याच्या आईने जे काही त्याच्याबद्दल सांगितलं, त्याने त्यावेळी अक्षरश: थरकाप उडाला होता. आभ्या कधी भेटलाच तर त्याचा मुस्काट फोडेन, इथवर राग मनात भरला होता.

-2-

आता आभ्या काडीपैलवान झालाय. पुरता काटकुंड्या. शाळेत होता तेव्हा असा नव्हता. शाळेत असताना तो टवटवीत चेहऱ्याचा होता आणि तो लय जबाबदारी-बिबादारीचा बोलायचा. आता ऐन पंचवीशीत तो चाळीशीचा वाटू लागलाय. चेहऱ्यावर रेषा उमटेस्तोव टेन्शन्सचे एक्स्प्रेशन्स. आभ्या पाचवीत होता, तेव्हाचा त्याचा बाप मेला. चिमुरडी बहीण...आणि आई, इतकंच आभ्याचं कुटुंब. आभ्याची आई प्रचंड  मेहनत करायची. त्यातूनच आभ्याचं दहावीपर्यंत शिकला. आभ्या दहावीनंतर मुंबईला येऊन डायरेक्ट कामालाच लागला. शिकायाला पैसा नव्हता त्याकडं. आणि तसंही आभ्याला काय शिकायची आवड वगैरे नव्हती.

-3-

गेल्या महिन्यात भातकापणीला गावी गेलो होतो. तेव्हा आभ्याची आई भेटली होती. एसटी स्टँडवरच आकाची नी माझी भेट झाली. आभ्याची आई आमच्याच गावची माहेरवाशीण. त्यामुळे मी आका बोलत असे. तर आका रडवेल चेहरा करुनच माझ्याशी बोलली, “माझा आभ्या दिसतो काय कुठं वुंबईस?” गावाकडं सारे मुंबईला वुंबईच बोलत असत. आकाच्या प्रश्नाने मी पुरता चक्रावून गेलो. माझ्या काळजाचा ठोकाच चुकला.

मी क्षणात प्रश्न केला, “आका, असं काय बोलतेय? आभ्या बराय ना?”
आकाचा रडवेला चेहरा आता फुटलाच. तिने रडारड सुरु केली. आम्ही दोघेही एसटी स्टँडवर उभे होते. तिला रडण्याचं थांबवून मी झालेल्या परिस्थतीची माहिती घेण्याच्या विचारात होतो. पण तीचं रडणं थांबत नव्हतं. अखेर तिने रडण्यातूनच आभ्याचे कारनामे सांगण्यास सुरुवात केली. या मायेकडे दुर्लक्ष करुन आभ्या असं वागेल वाटलंच नव्हतं.

-4-

त्याचं झालं असं की, दहावी झाल्यानंतर आभ्या कामासाठी मुंबईत आला. घरची जबाबदारी, आई आणि आता कुठे चालायला लागलेली बहीण. फार काही नात्यांची गुंतागुंत नव्हती. मात्र, संसाराचा गाडा आता त्याला हाकायचा होता. कारण त्याच्याशिवाय घरात कर्ता-कमविता कुणीच नव्हता. आई आता थकली होती. तीचा अर्धमेला जीव आणखी किती काम करणार होतं. अर्थात आभ्याला याची संपूर्ण जाणीव होतीच. नाही असे नाही.

मात्र मुंबईत आल्यावर त्याला काय झालं की त्याचं टाळकंच फिरलं. साला पूर्ण बदललाच. होत्याचं नव्हतं करुन घेण्याच्या मार्गावर गेला. कुठल्याशा मेडिकलमध्ये आभ्या कामालाल लागला होता आणि तिथल्याच एका मुलीशी याचं जुळलं. बरं प्रेम-बिमाला विरोध नाही. मात्र याचं ज्या मुलीवर प्रेम जडलं तिनं याचं पार तुणतुणंच केलं. प्रेमात कोर्ट मॅरेज करुन गडी राहू लागला. या साऱ्या गोष्टींचा त्याने आईला थांगपत्ताही लागू दिला नाही. जीने जिवाची पर्वा न करता रखरखत्या उन्हाची, गोठवणाऱ्या थंडीची आणि मुसळधार पावसाची पर्वा न करता दगड-धोंड्यातून फिरुन याच्यासाठी पै पै गोळा केला, याला शिकवला, त्याला लग्न करताना साधं आईला सांगावसं वाटलं नाही? बरं ज्या मुलीशी लग्न केलं तीही काही चांगली निघाली नाही. ती पोरगी याला गावाला जाऊच देईना. कारण काय होतं माहित नाही… आभ्यानं त्याबाबत कधी कुणाला काही सांगितलंही नाही. पण आभ्या तिच्यामुळे गावी येत नसे, एवढं मात्र बाहेरुन कळलं होतं.

-5-

आता आभ्या कित्येक दिवसांनी भेटला. जे काही आतापर्यंत कळलं त्याबद्दल विचारण्याची मलाही घाई झाली होती. चहाचा कप तोंडला लावण्याच्या आधीच मी त्याला प्रश्न केला, “काय रे आभ्या...लग्न केलंस असं ऐकलं. खरंय का ते? आणि गावी का जात नाहीस?”
चहाचा कप तोंडाला टेकणार तोच माझा प्रश्न त्याच्या कानावर धडकला. त्याने कप खाली घेतला. मी म्हटलं, “अरे चहा पी.. पिता पिता बोल.”
त्याचा घाबरलेला चेहरा झाला होता. मात्र, मला त्याच्याबद्दल अजिबात सहानुभूती नव्हती. उलट प्रचंड राग होता.

अखेर त्याने सांगायला सुरुवात केली. म्हणे, जिच्याशी लग्न केलं, ती चांगली आहे रे. लोकांनी काहीही पसरवलंय गावाकडं- पोरगी सोडत नाय, आभ्याला पोरीचा नाद लागलाय वगैरे वगैरे. बायको चांगलीय रे. पण तिचा बाप आता सोडत नाय. गावाकडं जायाला देत नाय. म्हणे तू गावालाच राहशील. घरजावय झालोय. आईला पैसे द्यायला पैसेच राहत नाय. सासऱ्याला द्यावे लागतात.

आभ्या कारणं देतोय असं मला वाटू लागलं. मी त्याला बोलता बोलता थांबवलं. म्हटलं, मला कळलं. तुझं सुरु राहू दे, जसं सुरुय तसंच. तो काही बोलला नाही. त्याला खूप काही बोलायचं होतं. पण त्याची कारणं ऐकून मला राग आला होता.

त्याक्षणी आभ्यावर रागवण्याऐवजी मला आकाचा पोराच्या येण्यासाठी वाटेकडं डोळं लावून बसलेला चेहरा आठवला. तिचा तडफडणारा जीव माझ्या काळजाचा ठोका चुकवू पाहत होता. ज्याला अंगा-खांद्यावर खेळवलं, त्याने बायकोसाठी आईची तडजोड करावी, याशिवाय भयंकर काय असू शकतं, असा विचार करत मी तिथून निघालो. जाताना फक्त आभ्याला म्हटलं, “आकाला कधीतरी भेटायला जा. तुझ्यासाठी तिचा जीव तडफडतोय.”

-6-

या सर्व घटनेला आता दोन-एक वर्षे लोटली असतील. आता काही दिवसांपूर्वीच कळलं की, आभ्या गावी येतो-जातो. मात्र पाहुण्यासारखा. आभ्याची बहीण मुंबईत कुठेतरी घरकाम करते. तिचंही लग्न ठरलंय. होणारा नवरा चांगला आहे, असं कळलं. थोडं बरं वाटलं. किमान त्या बिचाऱ्या बहिणीचं तरी आयुष्य नीट जाईल.

बाकी मरणाचं वय नसतानाही आका आता मरायला टेकलीय. आभ्याच्या टेन्शनने तिला अगदी खंगाल केलंय. आभ्याची बहीण पैसे पाठवून देते, त्यावर तिचं एकटीची चूल पेटतो. दोन वेळेचं पुरेसं जेवायला मिळतं. बहिणीचं लग्न झाल्यावर आकाला आधार कोण असेल, माहित नाही. नाही असे नाही... गावातील शेजारीही बऱ्यापैकी मदत करतात. बाकी तिकडे आभ्या, त्याची बायको आणि सासू-सासरे मस्त जगत असावेत.

माहित नाही- आकाची आभ्याला आठवण येत असेल का, आकाने त्याच्यासाठी खास्ता खाल्ल्या, त्या आभ्याला आठवत असतील का, बहिणीला एकदातरी भेटावसं वाटत असेल का, गावाकडं काय चाललंय हे पाहून यावं, असं त्याला  वाटत असेल का....

-7-

सचिन परब: लिहिण्याचं निमित्त, इन्स्पिरेशन वगैरे

त्याचं असंय की तुमच्या लिहिण्यालाही निमित्त असतं. म्हणजे विषय सुचायला वगैरे नाही. तर अॅक्च्युअल लेखन करण्यास. म्हणजे उदाहर्णार्थ तुम्ही वाचता..मग वाचनातील आवडत्या किंवा नावडत्या मुद्द्यावर लेखन करता. मत मांडता. एकंदरीत प्रतिक्रिया देता. म्हणजे त्याच्यासाठी 'वाचन' हे निमित्त ठरतं. काहीजण तर ठरवून लिहितात. पण ठरवून लिहिणारे लिखाणात सातत्य ठेवत नाहीत, असा माझा (कुणी विचारात घेत नसला तरी) आरोप आहे. कारण लेखन हे आतून आलं पाहिजे. आता आतून म्हणजे कुठून हे विचारु नका. ती बोलण्याची एक स्टाईलय. तरीही सांगायचं झाल्यास, लेखन हे 'सूचलं' पाहिजे. उगाच चार शब्दांना खेचायचं, ताणायचं आणि त्यांच्या चार ओळी करायच्या, याला काडीचाही अर्थ नसतो. दोन पानी लेखन एका पानात संपत असेल तर तिथंच संपवावं. उगाच वाढवलं की ते बोरिंग होतं, असं माझं स्ट्रिक्टली पर्सनल मत आहे. असो. आपण मुद्द्यावर येऊया. तर लेखनाला कुणी-ना-कुणीतरी निमित्त असतंच. माझ्या लेखनाला निमित्त ठरले- मी ज्यांना कधीच पर्सनली भेटलो नाही, कधीही वन-टू-वन बोललो नाही, असे सचिन परब सर.


सचिन परब हा इसम किती फूट उंच किंवा दिसायला गोरा की काळा.. किंवा आणखी कोण.. याची काहीही माहिती नव्हती तेव्हाचे हे तीन प्रसंग. तिन्ही प्रसंग एकमेकांशी कनेक्टेड आहेत. या तिन्ही प्रसंगांनी मला सचिन परब यांच्याशी, त्यांच्या लेखनाशी आणि त्यांच्या लेखनशैलीची आवड निर्माण केली आणि पर्यायाने मला लिहिण्यास भाग पाडले. ते तीन प्रसंग असे-


प्रसंग १.

साठ्ये कॉलेजमध्ये बीएमएमच्या पहिल्या वर्षात असतानाची गोष्ट. डिजिटल मीडिया असा काहीतरी विषय होता. आता नीट आठवत नाही. या डिजिटल मीडियात ब्लॉग क्रिएट करणं हा विषय होता. हा विषय शिकवण्यासाठी तेव्हा रुईया कॉलेजमध्ये लेक्चरर असणारी गीतांजली ताई आली होती. आम्हाला शिकवायला आली म्हणून कॉलेजपुरतं मॅम बोलायचो.. बाकी 'अमर हिंद'च्या वक्तृत्व स्पर्धेची आयोजक म्हणून गीतांजली ताईला आधीपासूनच ओळखत होतो. सो तीला ताई बोलणंच आवडायचं. असो. तर गीतांजली ताई आम्हाला ब्लॉग क्रिएट करणं शिकवणार होती.. तेव्हा तिने ब्लॉग कसा बनवायचा, तो कसा असला पाहिजे, लेखन कसं असावं, लेखनशैली कशी असावी वगैरे सांगताना एक ब्लॉग उदाहरणार्थ म्हणून आमच्यासमोर ठेवला होता. त्या ब्लॉगचं नाव- माझं आभाळ. पावसाळ्यात (बहुधा) कुठल्याशा लायटीच्या (बहुधा) खांबाला टेकून, फिकट गुलाबी कलरची कॉलरलेस फूल स्लिव्हचं टीशर्ट घालून असणाऱ्या इसमाचा ब्लॉगच्या शीर्षस्थानी फोटो होता. ते दुसरे-तिसरे कुणी नसून 'माझं आभाळ' या आमच्यासमोर 'उदाहरणार्थ' म्हणून ठेवला गेलेल्या ब्लॉगचे लेखक होते- सचिन परब. तर सचिन परब या नावाशी आणि त्यांच्या अस्तित्वाशी ती पहिली ओळख. गीतांजली ताई शिकवून गेल्यानंतर कॉलेजच्या दुसऱ्या मजल्यावरील कम्प्युटर लॅबकडे धाव घेतली. 'माझं आभाळ' ब्लॉगवरील काही पोस्ट वाचल्या. लेखनशैली आवडली.


प्रसंग २.

तर त्यावेळी कॉलेजमधून पार्ट टाईम जॉबला जात असे. पण त्यादिवशी आधीच कामाला जायचा कंटाळा आला होता आणि त्यात हा ब्लॉग वाचून काढायचा होता. मग थेट कामावर फोन केला. मालाडच्या लिबर्टी गार्डनजवळील एक तिवारी नावाच्या सीएकडे ऑफिस बॉयचं काम करत असे. फोन केला आणि सांगितलं - "आज एक्स्ट्रा लेक्चर आहे. त्यामुळे येणार नाही."

तर कामावर न जाता ब्लॉग वाचायला घेतला... 'एक होती वाडी', 'फ्रॉड मार्गशीर्षातील गुरुावारांचा', 'प्रवीण भुवड अमर रहे' इत्यादी इत्यादी लेख वाचले... लेखनशैली खूपच आवडली. त्यातला 'शी!' लेख तर भारीच. हा लेख मी दोनदा की तीनदा वाचलाय. त्याचा इन्ट्रो मला पाठही झालाय.. इतका हा लेख आवडलेला. सुरुवात अशीय- "कार्ल मार्क्सने जगातल्या माणसांची दोन प्रकारांमध्ये वाटणी केलीय, हॅव्ज आणि हॅव नॉटस्. आहे रे आणि नाही रे.
मला विचाराल तर जगात दोन प्रकारची माणसं आहेत. घरात संडास असणारी आणि घरात संडास नसणारी."
कसलं भारी लिहिलंय म्हणून सांगू ही पोस्ट. एकदा वाचाच. लिहिण्याची जी काही शैली आहे ना तिला सलामच. पहिल्या शब्दापासून शेवटच्या शब्दापर्यंत वाचकाला थांबवून ठेवते, अशी शैली. अनिल अवचटांसारखी. तुमच्या-आमच्या रोजच्या बोलण्यातील शब्द....  पुढील काही दिवस 'मांझं आभाळ' वाचण्याची मोहीमच उघडली होती. अखेर या ब्लॉगवरचा एकूण एक ब्लॉग वाचून काढला.


प्रसंग ३.

तर त्या दिवसापासून सचिन परब यांना भेटायचं ठरवलं होतं. या माणसाला भेटून, आपण कसं लिहियला पाहिजे, काय वाचायला पाहिजे वगैरे प्रश्न विचारायचे, असे ठरवलेले. भेटण्याची संधीच मिळत नव्हती. याच वेळी 'मटा'च्या तिसऱ्या पानावर लेफ्ट हँड साईडला जे 'थोडक्यात' येतं ना... त्यात जाहिरातीटाईप एक बातमी आली होती. परेलच्या दामोदर हॉल शेजारील सर्व्हिस लीग शाळेत 'अंनिस'चं चर्चासत्र आहे आणि त्यात प्रमुख वक्ते सचिन परब असणार आहेत. सचिन परब सर (बहुधा) तेव्हा नवशक्तीचे संपादक होते. मग काय... हा कार्यक्रम अटेन्ड करण्याचं ठरवलं. तारिख आठवत नाहीय.. पण शनिवारचा दिवस होता (बहुधा).. संध्याकाळी ६:३० चा कार्यक्रम होता. मी ६ वाजताच जाऊन बसलो होतो. त्या दिवशी सचिन परब या इसमाला सजीवरुपात पाहिलं. आपल्याला ज्याचा ब्लॉग आवडला, तो हाच इसम. त्यादिवशी सचिन सरांनी प्रबोधनकारांवर व्याख्यान दिलं.. शिवसेना आणि प्रबोधनकार, प्रबोधनकारांचं अंधश्रद्धेविषयीचे सडेतोड मत वगैरे खूप विषयांना हात घातला. यावेळी व्याख्यान झाल्यानंतर त्यांनी सर्वांशी अनौपचारिक गप्पा मारल्या.. त्यातून मला हे व्यक्तिमत्त्व थोडं उलगडलं. बोलण्यात जितका साधेपणा आणि सुलभता, तितकंच लेखनात, असा हा माणूस.

शेवट:

सचिन परब सरांमुळे मी लिहियला लागलो. तोडकं मोडकं लिहित जायचो, जे येईल तसं, जमेल तसं... पण लिहायचो. विशेष म्हणजे ज्यांच्यामुळे मी 'लिहिणं' सिरियसली घेतलं, त्या सचिन परब सरांना अजून पर्सनली कधीच भेटलो नाहीय. परेलला सर्व्हीस लीगच्या शाळेत व्याख्यान अटेन्ड केलं, तेही तिथल्या गर्दीतला प्रेक्षक म्हणूनच...


तर सरतेशेवटी सांगण्याचा मुद्दा असा की, आपल्या 'लिहिण्या'लाही निमित्त असतं. किंवा कुणीतरी निमित्त होतं. किंवा कुणाच्यातरी लिखाणावरुन इन्स्पायर्ड होऊन तुम्ही लिहिता.. जसं माझं निमित्त, इन्स्पिरेशन ठरलं- माझं आभाळ आणि सचिन परब.